
Esta entrada, continuación y complemento de 07. Los dioses de Roma, recoge la difusión y localización de las divinidades femeninas del panteón romano cuyo culto puede considerarse más representativo en la región. Como en la entrada anterior, no se acomete una recogida de todos los cultos existentes sino que se ha procedido a una selección que en este caso se limita a las inscripciones de carácter votivo consagradas a Juno, Minerva, Diana, Fortuna, Tutela, Victoria y las Ninfas, con indicación de aquellos casos en los que tales divinidades están asociadas al culto imperial. Se han omitido las referencias a étnicos dada la dispersión y escaso número de testimonios existentes en la práctica totalidad del territorio pese a la excepción que supone la civitas Convenarum.
[Mapa de elaboración propia a partir del material cartográfico de Eric Gaba. © Eric Gaba (Wikimedia Commons user Sting)]
•JUNO•
AQUITANIA
Saint-Bertrand-de-Comminges (31) (Lugdunum): Iunoni, CIL XIII, 232.
I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Iunoni Mercurio [, ILTG 61 = AE 1941, 155 = AE 1942/43, +81.
NARBONENSIS
Narbonne (11) (Narbo): Iunoni, CIL XII, 4317 (p 844) = CAG-11-01, p 271.
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
Tarragona (Tarraco): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / Iunoni / Minervae / Genio praetorii / consularis / diis(!) Penatibus, CIL II, 4076 (p 972) = D 02297 = RIT 34 y • Iunoni Aug(ustae), CIL II, 4081 = RIT 36.
Mataró (B) (Iluro): Iunoni / Aug(ustae), CIL II, 4613 = IRC-01, 98 = IRC-01, p 23 = Mataro 2
Barcelona (B) (Barcino): Iunoni / Reginae, IRC IV, 12 = IRC V, p 111 = HEp 7, 1997, 179.
•MINERVA•
AQUITANIA

Marignac (31): Deo / [I]ov(i) / et Mi/nerv(ae), CIL XIII, 45.
Saint-Gaudens (31): Minerva[e, CIL XIII, 149. De las proximidades de Saint-Gaudens pero sin una localización exacta conocida procede un segundo altar: Minervae / reginae, CIL XIII, 177.
Saint-Guiraud (Castelnau-Barbarens) (32): Minerv(a)e, CIL XIII, 435.
Saint-Lizier (09): Minervae / Belisamae, CIL XIII, 8 = D 04663 = CAG-09, p 155.
NARBONENSIS
Le Fraysse (81): Minerva, AE 1975, 00587.
HISPANIA CITERIOR

Conv. Tarraconensis.
Barcelona (Barcino): Minervae / Aug(ustae), CIL II 4498 (p 981) = IRC IV, 14 = IRC V, p 111.
Caldas de Montbuy (B) (Aquae Calidae?): Minervae, CIL II 4492 = IRC I, 37 = IRC V, p 017, 18, 19.
Tarragona (Tarraco): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / Iunoni / Minervae / Genio praetorii / consularis / diis(!) Penatibus, CIL II 4076 (p 972) = ILS 2297 = RIT 34; • Miner/v(a)e Aug(ustae), CIL II 4084 = RIT 42; • Minervae / sanctae, RIT 41 y • Miner[vae], RIT 43 = AE 1946, 4. Una inscripción (CIL II 4085 (p 972) = ILS 5405 = RIT 39) documenta la restauración del templo de Minerva Augusta,
Conv. Caesaraugustanus.
Murillo del Río Leza (LR): M[i]nerv(a)e, CIL II 5811; ERRioja 16; HEp 1, 1989, 509; HEp 5, 1995, 661.
•DIANA•
AQUITANIA

Ardiège (31): Dianae / Aug(ustae), CIL XIII, 94.
Ferrère (65) (entre Ferrère y Sost en la colina denominada l’Artigue de Salabre): d(is) Mont(ibus) / et Silvano / et Dianae, CIL XIII, 382 = ILTG 123 = AE 1959, 206.
Chaum (31): Dian(a)e et / Horolati / et Garre / deo, CIL XIII, 60 = D 04527.
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
Barcelona (Barcino): Dianae Aug(ustae), AE 1957, 34; IRC IV, 10.
Sant Joan de Vilatorrada (B): Di[a]nae, IRC I, 30 = IRC V, p 017.
Vic (B) (Ausa): [[Dianae]] CIL II 4618 (p 1054) = IRC I, 31 = IRC I, p 17 = AE 1983, 623
Conv. Caesaraugustanus.
Velilla de Ebro (Z): D(ivae) · D(ianae), CIL II 3015; ILER 3849; ERZ 55.
•FORTUNA•
AQUITANIA
Eauze (32) (Elusa): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) et Fortuna[e] / Aug(ustae), CIL XIII, 541.
Saint-Bertrand-de-Comminges (31) (Lugdunum): Fortunae / Aug(ustae), AE 2001, 1375;• Fortun[ae] / deae, ILTG 57 = AE 1951, 152 = AE 1994, 01190 y • Fortun[ae], ILTG 58 = AE 1933, 238.
Saint-Girons (09): Fortu/nae Aug(ustae), CIL XIII, 7 (4, p 1) = CIL V, *331 = CAG-09, p 158
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
Ampurias (Gi) (Emporiae): Fortuna[e], IRC III, 196; IRC V, p. 91; HEp 12, 2002, 151; AE 2002, 867.
Tarragona (Tarraco): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) et / Fortunae Reduci et / Genio, HEp 7, 1997, 958 = HEp 9, 1999, 536 = AE 1998, 803 = AE 1999, 967.
Conv. Cluniensis.
Aldeaseñor (So): Fortu/ne sa/ncte, FE 214; AE 1995, 867; HEp 6, 1996, 882; HEp 10, 2000, 580.
•TUTELA•
AQUITANIA
Auch (32) (Elimberrum): Deae / Tutel(a)e, CIL XIII, 439.
Albret (47): Tutelae, CIL XIII, 11031 = AE 1912, 275. (fuera de mapa)
Boutx (31): Tutelae, CIL XIII, 57.
Dax (40) (Aquae Tarbellicae): Tutelae / sanctiss(imae), CIL XIII, 411 (4, p 4).

Eauze (32) (Elusa): Tutelae / loci, CIL XIII, 440. Según Dumège el altar fue encontrado « à trois lieues d’Auch, sur la route qui conduit à l’antique Elusa. ». Bladé, J-F., Épigraphie Antique de la Gascogne, Bordeaux 1885, p. 31.
Lourdes (65) (Oppidum Novum): Tutelae, AE 1913, 117.
Montmaurin (31): Deae / Tute/[lae, CIL XIII, 159.
Esparron (31): Tutela, AE 2003, 1164.
Poubeau (31): Tutelae, CIL XIII, 328.
Saint-Bertrand-de-Comminges (31) (Lugdunum): Deo(!) / Tutelae, CIL XIII, 246.
NARBONENSIS
Narbonne (11) (Narbo): Tutel/ae, AE 2002, 966.
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
Tarragona (Tarraco): Laribus et [Tu]/telae Genio, CIL II 4082 (p 972) = ILS 3605 = RIT 37; • Tutelae, CIL II 4090 = RIT 55; • Tutelae / Tarrac(onensi), CIL II 4091 = RIT 52; • Deo(!) Tute/lae, CIL II 4092 (p LXXVIII) = ILS 5276 = RIT 53; • Tutelae, CIL II 6076 = RIT 51; • Tutelae, CIL II 6077 = RIT 56; • Tutelae, RIT 54 y • Tutelo San/cto, HEp 5, 1995, 764.
Ampurias (Gi) (Emporiae): Tutelae, AE 1981, 564 = IRC III, 17 = IRC V, p 084
Conv. Caesaraugustanus.
Zaragoza (Caesaraugusta): Genio / Tutelae / Horreorum, CIL II 2991; ILS 3667; ILER 491.
Alhama de Aragón (Z): Deo · Tutel(ae) / Genio · Loci, CIL II 3021; ILER 493; ERZ 1.
Conv. Cluniensis.
Iruña de Oca (Al) (Veleia): Tutelae, CIL II 5816.
•VICTORIA•
AQUITANIA
Saint-Bertrand-de-Comminges (31) (Lugdunum): Victo[riae] / Aug[ustae], ILTG 64 = AE 1941, 154 = AE 1997, 1089.
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
Isona (Ll) (Aeso): Victoria[e] / Augusta[e], AE 1972, 314 = IRC II, 21 = IRC V, p 065, 66, 67.
Tarragona (Tarraco): [Vi]ctor[iae] / [A]ugustae, RIT 58 = AE 1955, 243 = AE 1957, +310.
Conv. Caesaraugustanus.
Huesca (Osca): Victoriae Aug(ustae), CIL II 3002.
Uncastillo, Los Bañales (Z) (¿Tarraga?): Victoriae Aug(ustae).
•NINFAS•
AQUITANIA
Arties (Ll): Nymph[i]s, CIL XIII, 21=CIL XIII, 21. Altar conservado en dos fragmentos procedentes de Arties y Gessa.
Bagnères-de-Bigorre (65) (Vicus Aquensis): Nymphis / Aug(ustis), CIL XIII, 390 y • Nymphis, CIL XIII, 391.
Bagnères-de-Luchon (31) (Aquae Onesiae): Nymphis / Aug(ustis), CIL XIII, 350; • Nym[phis], CIL XIII, 351; • Nymphis, CIL XIII, 352; • Nymphis CIL XIII, 353; • Nymphis, CIL XIII, 354 (4, p 3); • Nymp(h)is, CIL XIII, 355; • N<y=V>mp[his], CIL XIII, 356; • Nimp(h)is(!),CIL XIII, 357; • Nymphis, CIL XIII, 358; • Nimp(his!), CIL XIII, 359; • Nymphi[s] / Aug(ustis), CIL XIII, 360.
Castera-Verduzan (32): Nymphis Aug(ustis), CIL XIII, 438.
Gaud (31): Nymphis / August(is), CIL XIII, 50. Hallada en las ruinas de la iglesia de Gaud pero tal vez procedente de Bagnères-de-Luchon.
Les (Ll): Nimphis(!),AE 1969/70, 278
NARBONENSIS
Fouzilhon (34): Salsocra/ro / Nimp(h)is(!), AE 1969/70, 384.
HISPANIA CITERIOR
Conv. Tarraconensis.
En el Museu Nacional Arqueològic de Tarragona se conserva una inscripción, laudatio funebris, tal vez con alusión a las Nymphas calidas (CIL II 6102) de origen desconocido. Díez de Velasco, F., «Termalismo y religión. La sacralización del agua termal en la Península Ibérica y el norte de África en el mundo antiguo». Ilu. Anejos, Nº 1, 1998, pags. 3-183.
Conv. Caesaraugustanus.
Barbarin (Na): Nym/phis, HEp 12, 2002, 357 = AE 2002, 798.
Leire (Na): Nimp(h)is(!),IRMN 26 = HEp 11, 2001, 339. Mezquíriz, Mª. A., «Presencia de un “aquilegus” en Leire. Posible sustrato romano», TAN Nº 17, 2004 (Ejemplar dedicado a: María Ángeles Mezquíriz Irujo), pags. 161-170.
Uncastillo, Los Bañales (Z) (¿Tarraga?): [N]imp[hi]s?, Jordán Lorenzo 2012, 84.
Conv. Cluniensis.
Araia (Al): Nym[ph]is, CMÁlava 40 con lám.; ILER 608.
07. Los dioses de Roma. | Imago Pyrenaei
[…] Uno de los elementos más característicos del proceso de romanización del occidente europeo es la adopción de las diferentes divinidades del panteón romano así como de sus formas de culto. El mapa objeto de esta entrada centra su temática en una parte de estos dos aspectos. Por un lado en lo que se refiere al culto se da prioridad a un elemento tan eminentemente romano como el documento epigráfico. Solo se toman en consideración aquellas manifestaciones de culto explicitadas mediante el uso de inscripciones votivas. Por otra parte en lo referente a las divinidades objeto de este culto se ha procedido a una selección de las mismas incluyendo unicamente aquellas con una mayor difusión. En una próxima entrada se procederá de la misma manera con Las diosas de Roma. […]